1492-1504-cü illər arasında italyan kəşfiyyatçısı Kristofer Kolumb Amerika qitəsinə kəşf üçün dörd İspan transatlantik dəniz ekspedisiyasına rəhbərlik etmişdir. Bu səyahətlər Yeni Dünya haqqında geniş məlumat əldə etməyə səbəb oldu. Bu sıçrayış Amerika qitəsinin müstəmləkələşməsi, əlaqəli bioloji mübadilə və trans-Atlantik ticarəti görən Kəşflər Əsri kimi tanınan dövrün açılışını etdi. Təsiri və nəticələri bu günə qədər davam edən bu hadisələr çox vaxt müasir dövrün başlanğıcı kimi qeyd olunur.
Genuya Respublikasında anadan olan Kolumb Şərqi Asiyadan ədviyyat və digər qiymətli mənbə hesab edilən Hindistan adalarına qərbə doğru marşrut axtarışında Kastiliya Tacına (müasir İspaniya Krallığının sələfi) üzən naviqator idi.Şərq malları yalnız çətin quru yolları ilə əldə edilə bilərdi. Kolumb Asiyanı araşdırmaq həvəsində qismən 13-cü əsr italyan kəşfiyyatçısı Marko Polodan ilhamlanmış və bu işdə uğursuzluğunu heç vaxt etiraf etməmiş, durmadan Şərqi Hindistana çatdığına dair ehtimal olunan sübutlara istinad etmiş və onlara işarə etmişdir. O vaxtdan bəri Baham adaları və Karib adaları Qərbi Hindistan adlanır.
Kolumbun səyahətləri zamanı Amerika qitəsində yerli amerikalılar yaşayırdı. İlk təmasdan qısa müddət sonra çiçək kimi Avrasiya xəstəlikləri yerli əhalini məhv etməyə başladı. Kolumb, Amerikanın İspan fəthinin başlanğıcında iştirak etdi, bu da minlərlə yerli əhali ilə qəddarcasına rəftara səbəb oldu.
Kolumb 1506-cı ildə vəfat etdi və növbəti il Yeni Dünya onun bənzərsiz bir quru parçası olduğunu anlayan Ameriqo Vespucçinin şərəfinə “Amerika” adlandırıldı. Asiyaya qərbə doğru marşrut axtarışları 1521-ci ildə, başqa bir İspan səyahətiçisi olan Magellan-Elcanonun ekspedisiyası Sakit Okeanı keçərək Cənub-Şərqi Asiyaya çatdıqdan, Avropaya qayıtdıqdan və dünyanın ilk dövrəsini tamamladıqdan sonra tamamlandı.
Xristofor Kolumbun Naviqasiya Planları
Asiyaya yeni marşrut ehtiyacına cavab olaraq, 1480-ci illərə qədər, Kristofer və qardaşı Bartolomey inanılan yerdən birbaşa qərbə üzərək Hindistana (o zamanlar təxminən bütün cənub və şərq Asiya kimi təfsir edilirdi) səyahət etmək planı hazırlamışdılar. Təxminən 1481-ci ildə Florensiyalı kosmoqraf Paolo dal Pozzo Toscanelli Kolumbusa mifik Antillia adasından başqa heç bir vasitəçi quru ərazisi olmayan belə bir marşrutu təsvir edən xəritə göndərdi. 1484-cü ildə Kanar adalarının La Gomera adasında, sonra Kastiliya tərəfindən fəth edilən Kolumb El Hierronun bəzi sakinlərindən qərbdə bir qrup ada olması lazım olduğunu eşitdi.
Avropalıların Yerin düz olduğunu düşündüyü üçün Kolumbun planına dəstək almaqda çətinlik çəkdiyinə dair məşhur yanlış fikir, 17-ci əsrdə protestantların katolikliyə qarşı apardığı kampaniyaya gedib çıxır və Vaşinqton İrvinqin 1828-ci ildə Kolumbun tərcümeyi-halı kimi əsərlərdə populyarlaşdı. Əslində, Yerin sferik olması haqqında məlumat Qədim Yunan elminin ümumi rəyi olmaqla geniş yayılmış və bütün orta əsrlər boyu dəstək qazanmışdır (məsələn, Bede bunu “Zamanın hesablanması” əsərində qeyd edir). Kolumbun dövrünün ibtidai dəniz naviqasiyası həm ulduzlara, həm də Yerin əyriliyinə əsaslanırdı.
Xristofor Kolumbun İlk Səyahəti (1492-1493)
Şərqə daha qısa yol tapmaq məqsədilə qərbə səyahəti üçün Kolumb və ekipajı Xuan de laya məxsus olan və kapitanı olan Santa Maria adlı ən böyüyü karrak olan üç orta ölçülü gəmi götürdü. Kosa və Kolumbun bilavasitə komandanlığı altında idi. Digər ikisi daha kiçik karavellər idi; birinin adı itib, lakin o, Pinta ləqəbi ilə tanınır. Digəri, Santa Klara, Nina (“qız”) ləqəbini aldı, bəlkə də sahibi, Moguerdən olan Xuan Ninoya istinad edilirdi. Pinta və Nina, Pinzón qardaşları (müvafiq olaraq Martin Alonso və Visente Yanez) tərəfindən idarə olundu. 3 avqust 1492-ci il səhəri Kolumb Palos de la Fronteradan yola düşdü və Rio Tinto çayından enərək Atlantik okeanına getdi.
Səyahətdən üç gün sonra, 6 avqust 1492-ci ildə Pintanın sükanı qırıldı. Martín Alonso Pinzón təxribat gəmisinin sahiblərindən şübhələnirdi, çünki onlar səyahətə çıxmaqdan qorxurdular. Ekipaj 9 avqustda gəldiyi Kanar adalarına çatana qədər sükanı iplərlə təmin edə bildi. Pintanın sükanı Qran Kanariya adasında dəyişdirildi və sentyabrın 2-də gəmilər La Gomera’da görüşdülər, burada Nina’nın latan yelkənləri yenidən standart kvadrat yelkənlərə dəyişdirildi. Yekun müddəalar təmin edildi və sentyabrın 6-da gəmilər San Sebastian de La Qomeradan yola düşdülər ki, bu, Atlantik okeanı boyunca beş həftəlik qərbə doğru səyahət oldu.
Bartolomé de las Casas tərəfindən hazırlanmış jurnalının xülasəsində təsvir olunduğu kimi, Kolumb xarici səyahətdə iki məsafə dəstini qeyd etdi: biri adətən istifadə etdiyi ölçülərdə, digəri isə ekipajı tərəfindən istifadə edilən Portuqaliya dəniz liqalarında idi.
Amerikaya İlk Eniş
13 sentyabr 1492-ci ildə Kolumb kompas iynəsinin artıq Şimal Ulduzunu göstərmədiyini müşahidə etdi. Bir vaxtlar Kolumbun maqnit meylini kəşf etdiyinə inanılırdı, lakin sonradan bu fenomenin həm Avropada, həm də Çində artıq məlum olduğu göstərildi.
29 gün qurudan kənarda qaldıqdan sonra, 7 oktyabr 1492-ci ildə ekipaj “böyük quş sürüləri” gördü. Dənizçilər bəzilərini tələyə saldılar və “tarla” quşları (ehtimal ki, Eskimos qıvrımları və Amerika qızıl plovları) olduqlarını təyin etdilər. Kolumb onların uçuşunu izləmək üçün kursunu dəyişdi.
Oktyabrın 11-də Kolumb donanmanın istiqamətini qərbə doğru dəyişdi və torpağın tezliklə tapılacağına inanaraq gecə yelkəni bağladı. Axşam saat 10:00 radələrində Kolumb “bir az qalxıb enən mum şamı kimi” bir işıq gördüyünü zənn etdi. Dörd saat sonra Rodriqo de Triana adlı dənizçi quruya baxdı. Pinta gəmisində idi. Triana dərhal ekipajın qalan üzvlərini qışqıraraq xəbərdar etdi və gəminin kapitanı Martín Alonso Pinzón quruda müşahidə edildiyini yoxladı və lombardı atəş edərək Kolumbu xəbərdar etdi. Kolumb daha sonra ilk dəfə torpaq gördüyünü iddia etdi və beləliklə vəd edilmiş illik 10.000 maravedí mükafatını qazandı.
Kolumb bu adayı indiki Baham adalarında San Salvador adlandırdı; yerli adı Quanahani idi.Samuel Eliot Morisona görə, San Salvador Adası Kolumbun jurnalında göstərilən mövqeyə uyğun gələn yeganə adadır. Kolumb 12 oktyabr 1492-ci il tarixli jurnalında ilk dəfə rastlaşdığı yerli əhali haqqında yazırdı:
Gördüyüm bir çox kişilərin bədənlərində çapıqlar var və mən bunun necə baş verdiyini öyrənmək üçün onlara işarələr etdikdə, digər yaxın adalardan insanların onları tutmaq üçün San Salvadora gəldiyini bildirdilər; bacardıqları qədər özlərini müdafiə edirlər. İnanıram ki, materikdən insanlar onları qul kimi aparmağa gəlirlər. Onlardan yaxşı və bacarıqlı qulluqçular yetişdirilməlidir, çünki onlara nə desək, çox tez təkrarlayırlar. Düşünürəm ki, onları çox asanlıqla xristian etmək olar, çünki onların dini yoxdur. Əgər Rəbbimiz razı olarsa, mən gedəndə onlardan altı nəfərini Əlahəzrətlərinin hüzuruna aparacağam ki, dilimizi öyrənsinlər.
Xristofor Kolumbun ikinci səyahəti(1493-1496)
İkinci səyahətin bildirilmiş məqsədi yerli amerikalılara xristianlığı qəbul etdirmək idi. Kolumb İspaniyanı tərk etməzdən əvvəl Ferdinand və İzabella tərəfindən yerli əhali ilə mehriban, hətta sevgi dolu münasibətlər saxlamaq üçün göstəriş verdi. O, 25 sentyabr 1493-cü ildə İspaniyanın Kadis şəhərindən yola düşdü.
İkinci səyahət üçün donanma daha böyük idi: iki naos və 15 karavel. Nina bu ekspedisiya üçün qayıdıb Pinta adlı gəmini görmək istəyirdi, hansı ki, birinci ekspedisiya ilə eyni idi.
Xristofor Kolumbun Üçüncü Səyahəti (1498-1500)
Kolumbun üçüncü səyahətinin başlanğıc nöqtəsi olan Sanlúcar de Barrameda’nın yeri.
Bartolomé de Las Casas tərəfindən hazırlanan Kolumb jurnalının abstraktına görə, üçüncü səyahətin məqsədi Portuqaliya kralı II İohannın Kape Verde adalarının cənub-qərbində yerləşdiyini irəli sürdüyü bir qitənin mövcudluğunu yoxlamaq idi. Məlumata görə, Kral Con belə bir materikin varlığından xəbərdar idi, çünki “Qvineya sahillərindən yola çıxan və mallarla qərbə üzən kanolar tapılmışdı.”İtalyan kəşfiyyatçısı Con Kabot yəqin ki, ona çatdırmışdı. onun eniş yeri mübahisəli olsa da, 1497-ci ilin iyununda Amerika qitəsinin materik hissəsi idi.
30 may 1498-ci ildə Kolumbun Amerikaya üçüncü səfəri üçün İspaniyanın Sanlucar şəhərindən altı gəmi yola düşdü. Gəmilərdən üçü çox ehtiyac duyulan ləvazimatlarla birbaşa Hispaniolaya yollandı, Kolumb isə digər üç gəmini artıq ziyarət etdiyi Karib adalarının cənubunda nələrin ola biləcəyini, o cümlədən kontinental Asiyaya ümid edilən keçidi kəşf etməyə getdi. Kolumb öz donanmasını arvadının vətəni olan Portuqaliyanın Porto Santo adasına apardı. Daha sonra o, Madeyraya üzdü və Kanar adaları və Kabo-Verdeyə üzmədən əvvəl Portuqaliya kapitanı João Gonçalves da Camara ilə bir müddət orada qaldı.
İyulun 13-də Kolumbun donanması Atlantik okeanının ortalarında çətin vəziyyətə düşdü, burada bir neçə gün gözlədilər, istilik onların gəmilərinə, qidalarına və su təchizatına ziyan vurdu. Nəhayət, şərq küləyi onları qərbə doğru itələdi, bu, iyulun 22-dək davam etdi, cənub-qərbdən şimal-şərqə uçan quşlar göründü və donanma Dominika istiqamətində şimala döndü. Donanma iyulun 31-də cənub-şərqdən yaxınlaşan Trinidad torpağını gördü. Donanma cənub sahili boyunca üzərək, Soldado qayası yaxınlığında (İkakos Pointin qərbində, Trinidadın ən cənub-qərb nöqtəsi) lövbər salaraq Əjdahanın Ağzına girdi və burada kanoelərdə bir qrup amerikalı ilə əlaqə saxladılar.1 avqustda Kolumb və onun adamları müasir Venesuela bölgəsində Cənubi Amerikanın Orinoko çayının mənsəbinə yaxın əraziyə gəldilər. Kolumb topoqrafiyadan onun qitənin materik hissəsi olduğunu başa düşdü, lakin onu otro mundo (“başqa dünya”) kimi təsvir edərkən onun Asiya və bəlkə də Yer cənnəti olduğuna inanırdı. Avqustun 2-də onlar yerli əhali ilə şiddətli toqquşmadan az fərqlə qaçaraq müasir Trinidadın İcacos Point-ə (Kolumbun Punta de Arenal adını verdi) endi. Avqustun 4-də səhər saatlarında sunamiyə görə Kolumbun gəmisini az qala aşırdı. Donanma Pariya körfəzi üzərindən keçərək avqustun 5-də Paria yarımadasında Cənubi Amerikanın materikinə endi. Bir ay davam edən yuxusuzluqdan əziyyət çəkən və qanlı gözlərindən görmə qabiliyyətini itirən Kolumb, digər donanma kapitanlarına əvvəlcə sahilə çıxmağa icazə verdi: biri xaç əkdi, digəri isə Kolumbun sonradan İspaniyaya əyaləti rəsmi şəkildə almaq üçün yerə endiyini qeyd etdi. Onlar daha da qərbə doğru üzdülər, burada mirvariləri görən Kolumb qızıl olmasa da, bəzilərini almaq üçün adamlar göndərdi. Yerlilər Kolumb üçün yeni olan qarğıdalı şərabı da daxil olmaqla müxtəlif qidalar verdilər. Gəmisində olan yeməklər xarab olmadan əvvəl Hispaniolaya çatmaq məcburiyyətində qalan Kolumb onların körfəzdə üzdüklərini və şirin su əldə etdikdən sonra yenidən açıq sulara çatmaq üçün şərqə qayıtmalı olduqlarını aşkar edərək məyus oldu.
Dənizdə kvadrantla müşahidələr aparan Kolumb, Şimal Ulduzunun sutkalıq hərəkətinin qütb radiusunu qeyri-dəqiq olaraq beş dərəcə ölçdü, daha şimaldan etdiyi başqa bir səhv oxunuşun dəyərini iki qat artırdı. Bu, onu Yerin fiqurunu armud şəklində təsvir etməyə vadar etdi, “sap” hissəsi Cənnətə doğru yüksəldi. (Əslində, Yer kürəsi armud şəklindədir, “sapı” şimala baxır.) Sonra o, Çakaçakare və Marqarita adalarına üzdü (14 avqustda sonuncuya çatdı).
Səhhəti pis olan Kolumb avqustun 19-da Hispaniolaya qayıtdı, ancaq yeni koloniyanın bir çox ispan məskunlaşmasının onun hakimiyyətinə qarşı üsyan etdiyini və Kolumbun onları tapacaqları güman edilən zəngin sərvətlər barədə aldatdığını iddia etdiyini gördü. Bir sıra geri qayıdan köçkünlər və dənizçilər Kolumbun əleyhinə İspan məhkəməsində lobbiçilik etdilər, onu və qardaşlarını kobud idarəetmədə ittiham etdilər. Kolumb heyətindən bəzilərini itaətsizliklərinə görə asdırdı. Hispaniola yerlilərinin əsarət altına alınmasında onun iqtisadi marağı var idi və bu səbəbdən onları vəftiz etməyə həvəsli deyildi ki, bu da bəzi kilsə xadimlərinin tənqidinə səbəb oldu. Kolumb sonda üsyankar kolonistlərin alçaldıcı şərtləri ilə barışmağa məcbur oldu. 1500-cü i qubernator vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı, həbs edildi və zəncirlə İspaniyaya aparıldı. Nəhayət, o, azad edildi və Amerikaya qayıtmağa icazə verildi, lakin qubernator kimi yox. 1499-cu ildə portuqaliyalı tədqiqatçı Vasko da Qama ilk səyahətindən Hindistana qayıdıb, Afrikanın cənub ucundan şərqə üzərək Asiyaya dəniz yolunu açıb.
2,634 total views
