Bir müzakirənin ortasında mövzunun kökü atalar sözlərinə dayandısa, artıq müzakirə orada bitmişdir, rəyə ehtiyac yoxdur. Ya da tam tərsi, hələ yeni başlayır. Şərh üstünə şərhlər əlavə edilir. Maraqlıdır, atalar sözləri və məsəlləri bu qədər sehirli edən nədir? Maraqlıdır, niyə soğrulamadan, kim deyib, niyə deyib demədən doğruluğuna şəkk şübhə etmirik? Bəlkə də, zamanın özü sorğulayıb, ya da özü yoğurub, az danışdığı üçün çox danışılan atalar sözlərini.
Ucsuz-bucaqsız bir aləm olan, ən böyük hikmətləri ən sadə və dərin şəkildə anladan atalar sözləri haqqında ehkam kəsmək çox çətin məsələdir. Çünki hər bir atalar sözünün özünə məxsus bir hekayəsi var. Biri zülmə məruz qalmış yoxsul bir ailədəki fəryadın ağuşunda ışıq üzünə çıxıb, başqa biri illər boyunca bir şəhər əhalisinin oradakı yalançıların aqibətinin eyni olduğuna dəfələrlə şahid olduqdan sonra yoğrula-yoğrula doğulub. Fikrin daim canlı olduğu, duyğu dolu bu sözlərin hərçənd hekayələri fərqli olsa da, hamısının, bütün atalar sözlərinin ortaq bir cəhəti var. Kimin dediyindən, harada, niyə dedildiyindən asılı olmayaraq hər birisi zamanın sorğusundan keçirilmiş və yoğrulmuş sözlərdir. Zamanın öz həqiqət damğasını vurduğu sözlədir. Bir sözlə, zamansız sözlərdir! Günbəgün dəyişən dünyada, dəyişməyən qaydalardır. Məkandan və zamandan asılı olmayan ifadələrdir.
İndi isə bu zamansız ifadələrə bir az zaman ayıraq, görək hikmət dənizindəki yelkənimizi hansı limanlara yanaşdıracaq.
Atalar sözlərinin əhəmiyyəti
Uşaqlar və gənclər həyatı iki cür öyrənir, yaşadıqlarından nəticələr çıxararaq və ya kitablar oxuyaraq, araşdıraraq. Yaşayaraq qazanılana təcrübə deyilir. Ən çox uşaqların və gənclərin səhv etməyinin də səbəbi elə təcrübə azlığıdır. Həyatın bir məktəbi olmur ki, gedib təhsil alasan. Ancaq müəllimləri olur. Həyatı yaşayaraq illərlə təcrübə qazananlar həyatın müəllimlimləridir. Müdrik şəxslərlə tanış olmaq, söhbət etmək hər bir şəxsə nəsib olmaya bilər, ancaq müdrik şəxslərin vaxtı ilə dedikləri kəlamlar-atalar sözləri bələdçilik etmək üçün hər bir şəxsin yolunu gözləyir. Bəzən bir neçə il yaşayaraq səhv edərək və ya cildlərlə kitablar oxuyaraq qazandığımız bir fikri bir atalar sözündən idrak edə bilərik. Bu baxımda atalar sözləri çox zəngin xəzinədir.
Həmçinin atalar sözlərini analiz etsək, hər biri haqqında uzun müddət düşünsək, xalqımızın mental dəyərlərini, psixologiyasını, təfəkkürünü öyrənmək mümkündür.
Nümunələr ilə nümunəvi ola bilərik…
“Dost olan eyib görməz”
Gözəl düşünən həmişə ətrafı gözəl görür, bədbin düşüncədə olan isə aləmi bir matəmxana bilir. İnsan həmişə görmək istədiyin görür. Müasir fotoapartalarda və telefonlarda şəkil çəkərkən “portret” rejimi olur. Onu seçdiyiniz vaxt şəklini çəkmək istədiyiniz əşya aydın, başqa digər əşyalar isə bulanıq görünür. Fotoaparatda olduğu kimi, insan da nəyi görmək istəsə, onu görür, digər hər şey kölgədə qalır. Dostluq mövzusu geniş bir mövzudur, bu sadəcə kiçik bir şərh idi. İndiyə kimi dostluq barəsində deyilmiş atalar sözlərinə baxmaq üçün keçid edə bilərsiniz.
“Halva-halva deməklə ağız şirin olmaz”
İnsanlar həmişə ətraflarına təsir edir və mütəmadi olaraq ətrafındakıların təsirlərinə məruz qalır. Bir insanın ətrafına istədiyi təsiri göstərə bilməsi üçün ona iki şey lazımdır. Birisi “fərqdindəlik”, digəri “məsuliyyət”. Ətrafında nəyisə dəyişmək, nəsə etmək istəyiriksə, bu iki məhfumu özümüzdə cəm etmədikcə bunu bacarmağımız çox çətin olacaq. Əgər qəbul imtahanında yüksək bal hədəfləmişik və onun üçün qəşəng bir plan qurmuşuqsa, bu kifayət deyil. Gərək o plana uyğun bir şəkildə iradəmizi, məsuliyyətimizi də ortaya qoyaraq yaxşıca hazırlaşaq. İndiyə kimi dostluq barəsində deyilmiş atalar sözlərinə baxmaq üçün keçid edə bilərsiniz.
“Niyyətin hara, mənzilin ora”
Gözəl bir ifadə var: “Düşüncəniz sizi niyyətə, niyyətiniz məqsədə, məqsədiniz evinizə aparır.”
Həqiqətən də insanın yaşadığı həyat əslində onun düşüncələrinin məhsuludur. Müsbət düşünmək və hər bir hadisəyə pozitiv baxmaq bizi pozitiv bir həyata aparır. Eyni ilə mənfi düşünmək və başımıza gələn hər hadisəyə pesimist yanaşmaq bizi bədbəxt bir həyata aparır. Araşdırmalar göstərir ki, pozitiv düşünməyi müsbət ifadələri təlqin edərək beynimizə öyrədə bilərik. Elə xoşbəxtliyi özünüzə çəkməyə burada qeyd edilmiş xoşbəxtlik mövzusundakı “atalar sözləri”ni təlqin edərək başlaya bilərsiniz.
“Əldən qalan əlli il qalar”
24 saatın 1 saat kimi keçdiyi bir əsrdəyik. Beynimizi məşğul edən o qədər nəsnələr var ki, bir əlimiz iş görərkən digər əlimiz başqa iş görür, ayaqlarımız harasa tələsir, qulağımız səsləyənlərdə, beynimiz isə texnologiyanın əsrinə çevrilib. Ən böyük problemlərdən ərtələməkdir. Öncə zəngli saatları, sonra börüşlərimizi, daha sonra qərarları, bəzən isə xoşbəxtlikləri. Yaşamaq üçün çıxdığımız yolda yaşamağı unuduruq özümüzdən xəbərsiz. Nəticələri gördükdə anlayırıq ki, səbəb ərtələməkdir. Ərtələməyi ən gözəl şəkildə izah edən atalar sözlərindən biri “Əldən qalan əlli il qalar” fikridir. Bəli, bir şeyi nə qədər geri plana atsaq, o qədər uzanır və ağırlığı çoxalır. İmtahana hazırlaşanlar bu fikri daha yaxşı anlayar. İmtahan materialını vaxtı-vaxtında öyrənməyib üst-üstə yığdıqca o imtahana hazırlaşmaq daha da çətinləşir. Amma hər mövzunu yaxşıca zamanında oxuduqda imtahana hazırlaşmaq çox rahat olur. Nə vaxt ki, tənbəllik tərəfimiz ağır bassa, bu iki atalar sözünü xatırlaya bilərik: əldən qalan əlli il qalar; Görülmüş işdən gül iyi gələr.
“Sağlığında kor fatma, öləndə badam gözlü?”
İnsanoğlu unutqandır, insanoğlu öləcəyini bilsə də, heç ölməyəcək kimi yaşayır, qəlb qırır, xırda məsələlərə görə münasibətlərini pozur. Sağlığında dəyər verməsi lazım olan insanlara dəyər vermir bəzən. İtirdikdən sonra əlində və könlündə olanların qədrin bilir. O zaman isə çox gec olur. Nə demiş atalar? “Sonrakı peşmanlıq fayda verməz”. Yenə atalar sözü iki cümlə ilə bir kitablıq mövzunu izah edə bildi.
“Hirsli başda ağıl olmaz”
İnsan əsəbləşən zaman həm psixoloji, həm də fizioloji dəyişikliklər baş verir: ürək döyüntülərimiz sürətlə artmağa başlayır, təzyiq qalxmağa başlayır, adrenalin və noradrenalin hormonları hərəkətə keçir, qan təzyiqi yüksəlir və dünya gözümüzə görünmür. Çox emosional oluruq, hətta bəzən affekt halına belə çatırıq. Belə bir halda məntiqli və ağıllı qərar almaq çox çətindir. Əksər cinayətlər də hirsin və əsəbin ön planda olduğu zamanda baş verir. Bunları nəzərə alaraq əsəbi halda qərar olmamaq və susmaq ən doğrusudur. “Hirsli başda ağıl olmaz” deməklə atalarımız bizə əsəbi olduğumuz halda qərar verməməyin, versən də ağılsız qərar olacağını vurğulayıblar.
Atalar sözlərində dəyərlərimiz
Dilimizdə, ədəbiyyatımızda yüzlərlə atalar sözləri vardır. Hər atalar sözündə fərqli bir mövzuya toxunulmuşdur. Sahib olacağımız əksər dəyərlər də atalar sözləri və məsəllərdə öz əksini tapmışdır. Müxtəlif mövzularda atalar sözləri vardır: əmək, sevgi, sayğı, çalışqanlıq, ünsiyyət, mehribanlıq, müxtəlif münasibətlər və s. Müxtəlif mövzularda atalar sözlərini oxuyan.az platformasından oxuya bilərsiniz.
Atalar sözləri pedaqogikada da istifadə oluna bilər. Şagirdlərə və uşaqlara atalar sözləri və məsəllərlə də bəzi dəyərləri təlqin edə bilərik.
Əgər siz də ən son bloqlarımızı oxumaq istəyirsinizsə, Oxuyan platformasında blog bölməsini izləməyi unutmayın. İmtahanlara hazırlaşmaq üçün isə online imtahanlar bölməmizi ziyarət edə bilərsiz.
2,609 total views
